Avrupa’yı Karanlığa Gömen Gizem: Atmosferik Titreşim Şebekeyi Nasıl Çökertti?
28 Nisan 2025 günü saat 12:30 sularında İspanya ve Portekiz’de elektrik şebekelerinde ani bir çöküş yaşandı. Milyonlarca kişinin etkilendiği bu kesinti, Avrupa genel elektrik ağı ENTSO-E üzerinden bağlı diğer ülkelerde de etkisini gösterdi. Olayın ardından farklı senaryolar gündeme gelirken, bazı uzmanlar kesintiye “atmosferik titreşim” adı verilen nadir bir doğa olayının neden olabileceğini öne sürdü.
Atmosferik Titreşim Nedir?
Meteoroloji uzmanlarına göre atmosferik titreşim, atmosferde dış bir etkiyle başlatılan ve genellikle dalga ya da salınım biçiminde ilerleyen bir bozulma olarak tanımlanıyor. Bu tür titreşimler akustik dalgalar (infrason) ya da elektromanyetik etkileşimler şeklinde oluşabiliyor. Yeterli şiddete ulaştığında ise elektrik hatlarında frekans dengesizliklerine, iletişim sistemlerinde aksamaya ve hatta büyük çaplı elektrik kesintilerine neden olabiliyor.
Kesintinin Ardında Aşırı Sıcaklık Değişimleri Olabilir
Portekizli enerji şirketi REN, olayın İspanya’nın iç kesimlerindeki ani sıcaklık değişimlerine bağlı olarak 400 kV yüksek gerilim hatlarında gelişen “indüklenmiş atmosferik titreşim” sebebiyle yaşandığını duyurdu. Bu salınımların, iletim hatlarında frekans uyumsuzluklarına neden olduğu ve zincirleme sistem arızalarına yol açtığı bildirildi.
AccuWeather meteoroloğu Dan DePodwin de bu tip atmosferik fenomenlerin rüzgar hızında ya da sıcaklıkta meydana gelen ani değişimlerle tetiklenebileceğini, iletim hatlarının bu koşullarda fiziksel olarak etkilenebileceğini belirtti.
Avrupa Elektrik Şebekesi Nasıl Etkilendi?
Avrupa kıtasındaki enerji iletim sistemleri ENTSO-E ağı üzerinden birbirine bağlı olduğundan, bir ülkedeki arıza diğer ülkelere de kısa sürede yayılabiliyor. Avrupa’daki tüm enerji üretim ve iletim üniteleri, senkronize olarak saniyede 50 Hz frekansta çalışıyor. Frekans sapması yaşandığında jeneratörlerin devre dışı kalmasıyla sistem bir nevi “kendini koruma” moduna alıyor ve bu da geniş çaplı kesintilere neden oluyor.
REN’in açıklamasına göre, hatlar üzerindeki iyonize hava kütlesi, hat frekansının farklılaşmasına neden oldu. Güvenlik protokolleri devreye girerek hatları otomatik olarak kapattı ve bu da zincirleme bir çökmeye yol açtı.
Literatürde atmosferik titreşim kaynaklı büyük çaplı kesintilere dair doğrudan kayıtlar oldukça sınırlı. Ancak geçmişte benzer etkiler farklı atmosferik olaylarla yaşanmış durumda. Örneğin 2016’da Avustralya’da etkili olan nadir bir fırtına, eyalet genelinde elektrik kesintisine yol açmıştı. Olay sırasında binlerce yıldırım düşmüş ve çok sayıda iletim direği devrilmişti. Ancak İspanya ve Portekiz’de yaşanan olayda, fırtına ya da benzeri ekstrem bir hava olayı bildirilmedi. Bu nedenle “atmosferik titreşim” iddiası bazı çevreler tarafından kuşkuyla karşılanıyor.
Olayın ardından yapılan ilk açıklamalarda atmosferik titreşim ön plana çıksa da daha sonra bu iddia net şekilde doğrulanmadı. İspanyol medyasına göre REN, bu açıklamayı resmî bir temele dayandırmadı ve daha sonra geri adım attı. Bunun üzerine siber saldırı veya teknik bir arıza ihtimalleri de gündeme geldi.
Portekiz Eski Başbakanı Antonio Costa, olayda herhangi bir siber saldırı izi bulunmadığını belirtirken Avrupa Komisyonu da sabotaj ihtimaline dair bir kanıt olmadığını vurguladı. Uzmanlar, o gün bölgede hava şartlarının oldukça sakin olduğunu hatırlatarak atmosferik titreşimin oluşmasını “şaşırtıcı ve düşük olasılıklı” olarak değerlendirdi.
Kesintiye yenilenebilir enerji kaynaklarının neden olduğu yönünde de bazı iddialar ortaya atıldı. Ancak enerji uzmanları, bu olasılığı düşük buluyor. Alternatif olarak sistem yazılımında bir arıza, koruma rölelerinin yanlış tetiklenmesi ya da beklenmeyen ekipman sorunları gibi klasik teknik arızaların da tamamen dışlanmaması gerektiği belirtiliyor.
İspanya ve Portekiz merkezli yaşanan elektrik kesintisiyle ilgili atmosferik titreşim açıklamaları dikkat çekici olmakla birlikte, henüz kesin bir kanıt ortaya konmuş değil. Şebeke altyapısındaki senkronizasyon problemleri, doğa olayları, yazılım hataları ve siber saldırılar gibi birçok farklı olasılık masada yer alıyor. Enerji uzmanları, bu çapta bir kesintinin nedeninin çok katmanlı olabileceğine işaret ediyor. Avrupa genelinde enerji güvenliği ve sistem dayanıklılığı konusunda ise bu olay, ciddi bir uyarı niteliği taşıyor.
Bu olayın ardından yetkililerden daha net ve şeffaf teknik verilerin paylaşılması bekleniyor. Avrupa’daki enerji arz güvenliği için bu tür olayların kökenine inilmesi büyük önem taşıyor.
