Yapay zekâ destekli sohbet robotları arasında en bilinenlerden biri olan ChatGPT, çoğu zaman şaşırtıcı derecede tutarlı ve mantıklı yanıtlar verebiliyor. Peki bu sistem, yazılanları nasıl anlıyor ve ne söylemesi gerektiğine nasıl karar veriyor? İşleyişini anlamak, bu teknolojiyi daha bilinçli kullanmak açısından büyük önem taşıyor.
ChatGPT Bir Soruyu Nasıl Anlar?
ChatGPT, büyük dil modeli (LLM) olarak adlandırılan bir yapay zekâ sistemidir. Bu model, “nedensel dil modeli” olarak tanımlanır. Yani bir cümlede sıradaki kelimeyi tahmin ederek metin oluşturur. Telefonlardaki otomatik tamamlama özelliğinin çok daha gelişmiş bir versiyonu gibi çalışır.
ChatGPT’nin yanıt üretebilmesi için öncelikle soruyu anlaması gerekir. Bu aşamada devreye “token” adı verilen yapılar girer. Tokenlar, yapay zekânın metni parçalara ayırarak işlediği temel birimlerdir. Bazen bir harf, bazen bir kelime, bazen de bir kelimenin parçası olabilir. Örneğin “ChatGPT” kelimesi sistemde “Chat” ve “GPT” şeklinde iki token olarak algılanabilir.
Soru bu şekilde tokenlara bölündükten sonra model bu parçaları analiz eder ve anlamlandırır. Ardından yanıtı yine tokenlar hâlinde oluşturmaya başlar.
Yanıtlar Nasıl Oluşturulur?
ChatGPT, verdiği cevabı adım adım oluşturur. Yani yanıt bir kerede değil, sırayla gelen tokenlarla şekillenir. Bu işlem şu adımlarla gerçekleşir:
Girdi analizi: Yazdığınız metin önce tokenlara ayrılır.
Bağlam analizi: Model, bu tokenları inceleyerek bağlamı anlamaya çalışır.
Tahmin: Sistem, sıradaki tokenın ne olması gerektiğini hesaplar.
Tekrar: Tahmin edilen token yanıt dizisine eklenir ve süreç bir sonraki token için yeniden başlatılır.
Bu işlemler gerçek zamanlı olarak gerçekleştiği için ChatGPT’nin yazıları birer birer görünür şekilde ekranda belirmeye başlar. Aslında yazılış anında siz de bu tahmin sürecine tanıklık etmiş olursunuz.
ChatGPT, Hangi Kelimenin Önemli Olduğunu Nasıl Anlıyor?
ChatGPT’nin temelinde “Transformer” adı verilen bir derin öğrenme mimarisi yer alır. Bu yapının en önemli özelliği “kendine dikkat” (self-attention) mekanizmasıdır. Bu sayede sistem, bir cümledeki kelimelerin birbirine göre ne kadar önemli olduğunu hesaplayabilir.
Örneğin “Banka krediyi onaylamayacak” cümlesinde geçen “banka” kelimesi, bağlamına göre finansal bir kurum ya da nehir kenarı anlamına gelebilir. Model, çevresindeki kelimeleri analiz ederek hangi anlamın uygun olduğuna karar verir. Bu yetenek, ChatGPT’nin belirsiz ifadeleri doğru şekilde yorumlamasını sağlar.
ChatGPT Konuşmayı Nasıl Öğrendi?
Modelin kelimeleri doğru sırayla ve anlamlı şekilde kullanabilmesi, önceden aldığı yoğun eğitime dayanır. Bu eğitim süreci iki ana aşamadan oluşur:
Ön eğitim: Model, çok büyük miktarda metni inceleyerek dilin kurallarını, genel bilgileri ve mantık ilişkilerini öğrenir. Bu aşama, dilin yapısını anlamasını sağlar.
İnce ayar (fine-tuning): Daha sonra insan denetiminde yapılan ikinci aşamada, sistemin verdiği yanıtlar kontrol edilir ve düzeltmelerle yönlendirilir. Bu sayede modelin kullanıcıya daha uygun, mantıklı ve güvenilir yanıtlar vermesi sağlanır.
ChatGPT, Neden Her Zaman Aynı Yanıtı Vermiyor?
ChatGPT her defasında aynı soruya aynı yanıtı vermeyebilir. Çünkü sistem her tokenı seçerken birçok olasılığı değerlendirir ve en yüksek ihtimalli olanı seçer. Ancak birden fazla kelime benzer olasılıklarla öne çıktığında, her seferinde farklı bir yol izleyebilir. Bu durum, modelin esnekliğini ve çeşitli yanıtlar üretme kabiliyetini gösterir.
ChatGPT Bilgiyi Gerçekten Anlıyor mu?
ChatGPT, insana yakın bir dille yanıtlar verse de aslında dili bizim gibi anlamaz. Modelin içinde bilinç ya da düşünce yoktur. Anlamdan ziyade istatistiksel örüntülerle çalışır. Yani hangi kelimenin ne zaman gelme ihtimali yüksekse onu tahmin eder.
Bu nedenle zaman zaman “halüsinasyon” denilen hatalı veya uydurma bilgiler verebilir. Çünkü yazdığı cümleleri doğru ya da yanlış diye ayırmaz, sadece önceki verilere dayanarak en uygun görünen kelimeleri sıralar.
Ayrıca, ChatGPT’nin eğitildiği veriler de önemlidir. Bu metinler insanlardan toplandığı için model, bu verilerdeki ön yargıları da yansıtabilir. Tıpkı yalnızca belli kaynaklardan tarih öğrenen birinin sınırlı bakış açısına sahip olması gibi.
ChatGPT, güçlü bir teknoloji olsa da sonuçta bir tahmin sistemidir. İnsan gibi düşünmez, hissetmez, anlamaz. Ancak dil kalıplarını çözümleyip mantıklı bir sırayla yazıya dökebilir. Onu bilinçli ve doğru şekilde kullanmak için bu yapının nasıl çalıştığını bilmek önemlidir.
